میوه تلخ سرکوب قیمت برق
ریشه «بحران خاموشی» قیمت پایین برق است. در شرایطی که روز گذشته شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ بار دیگر جدول خاموشی‌های احتمالی را برای هفته پیش رو منتشر کرد، شناخت علت اصلی این خاموشی‌ها که گاه به استخراج رمزارز و گاه به مازاد مصرف ربط داده می‌شود، بیش از هر زمان دیگری حیاتی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نتیجه سرکوب قیمت انرژی چیزی جز بحران نیست. تحلیل وضعیت حاکم بر بازار انرژی ایران و بررسی روندهای حاکم بر این بخش طی دو دهه آینده نشان می‌دهد تداوم وضعیت فعلی در سرکوب قیمت حامل‌های انرژی، ایران را به واردکننده گاز و حتی برق تبدیل خواهد کرد. اطلاعات موجود نشان می‌دهد قیمت‌های یارانه‌ای در بازار انرژی، ۱۱ آسیب مختلف را در بخش تولید و مصرف برق ایجاد می‌کند.
دلایل آسیب صنعت برق از نرخ پایین
قیمت‌های سرکوب شده که در مقایسه با ارقام جهانی و حتی منطقه‌ای به شدت پایین هستند، پایداری تولید و مصرف برق در ایران را با بحران جدی روبه‌رو کرده‌اند. هرچند در ظاهر شرایط را به نفع جامعه تغییر داده‌اند. یک تحلیل تازه از بازار برق ایران نشان می‌دهد قیمت پایین «مصرف‌کننده ایرانی را به مصرف هرچه بیشتر تشویق می‌کند». ضمن اینکه «اقدامات مدیریت مصرف برق را غیراقتصادی ساخته» و «تولیدکنندگان انرژی برق را به سمت ورشکستگی می‌کشاند». این تحلیل که اخیرا توسط حمید چیت‌چیان وزیر سابق نیرو ارائه شده، تصریح می‌کند تداوم وضعیت فعلی قیمت‌ها در بازار برق، «امکان تعمیر و نگهداری مناسب تاسیسات صنایع انرژی» از این بخش را سلب خواهد کرد.
برداشت عضو پیشین هیات دولت این است که پمپاژ یارانه «سرمایه‌گذاری جدید برای توسعه ظرفیت‌های جدید» را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند. و در نهایت، ضمن افت توان صادراتی کشور در زمینه انرژی و برق، درآمدهای ارزی کشور را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این تحلیل که اوایل خرداد امسال منتشر شده، نیاز کشور به واردات انرژی را در آینده نه چندان دور موضوعی قابل پیش‌بینی دانسته. ضمن اینکه برخی مصائب سرکوب قیمت در بازار برق را توزیع رانت در بین صنایع انرژی‌بر و طبقات مرفه و پرمصرف یادآور شده است.
سختی کار در بخش برق
تحلیل وزیر پیشین نیرو نشان می‌دهد وضعیت فعلی نه تنها به سود صنعت برق نیست که به طور جدی سطح «آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای» را در اقتصاد ایران افزایش می‌دهد. افزایش این یارانه‌ها که طبیعتا با وجود تورم دو‌رقمی کشور، هر سال بیشتر می‌شود، نتیجه‌ای جز به هم خوردن تراز مالی این صنعت نداشته است. که این موضوع زمینه عدم اعطای تسهیلات به این بخش را از سوی شبکه بانکی ایجاد می‌کند.
کار به حدی در بخش برق ایران سخت شده که کشور از یک سو با کاهش شدید میل به سرمایه‌گذاری در این صنعت روبه‌روست. از دیگر سو مصرف پیوسته رو به افزایش است. اظهارنظر تازه رضا اردکانیان وزیر نیروی دولت دوازدهم نشان می‌دهد کشور هنوز به مرحله پیک گرمایی تابستان نرسیده است. اما رکورد مصرف روزانه برق در روز ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ با عبور از سطح ۶۱ هزار مگاوات، شکسته شده است. موضوعی که زنگ خطر را نسبت به شدت گرفتن خاموشی‌ها در کشور به صدا درآورده است. ایران در صورتی می‌تواند تعادل نسبی خود را در زمینه تامین نیاز مصرف‌کنندگان داخلی حفظ کند که به افزایش تدریجی قیمت‌ها طی دو دهه آینده تن دهد. تا این وضعیت با تحریک سرمایه‌گذاران به تولید برق، تعادل در این صنعت را بهبود دهد.
عدم تعادل درصنعت انرژی
از آنجا که بخش عمده برق تولیدی کشور با استفاده از منابع گاز به دست می‌آید، افزایش مصرف بی‌رویه برق ناشی از قیمت ارزان این محصول بحرانی جدی را به بخش انرژی ایران تحمیل می‌کند. یک تحلیل کارشناسی درمورد ادامه وضع موجود به عنوان یک سناریوی قابل پیش‌بینی انجام شده. این تحلیل نشان می‌دهد شرایطی به کشور تحمیل می‌شود که در افق ۱۴۲۰ روزانه باید تا ۵۱۲ میلیون متر مکعب گاز به کشور وارد شود. در عین حال اصلاح وضعیت فعلی که سناریوی دیگر پیش‌بینی شده برای بازار برق کشور است. با لحاظ کردن افزایش تدریجی قیمت برق، مسیر را برای کنترل مازاد مصرف در شبکه شهری و بخش صنعت فراهم کرده. در افق ۱۴۲۰، میزان مصرف گاز طبیعی را که عمدتا به مصرف نیروگاه‌های برق کشور می‌رسد در سطح ۹۸۳ میلیون مترمکعب تعدیل می‌کند.
ایران و چالش‌های جهانی در حوزه تولید انرژی
طی ماه‌های اخیر بحث کربن‌زدایی و کربن صفر(Zero Carbon) در مجامع دانشگاهی و بنیادهای بین‌المللی اقتصاد محوریت پیدا کرده است. اما تولید بخش اعظم برق کشور با کمک سوخت‌های فسیلی صورت می‌گیرد. در شرایطی که افزایش مصرف به واسطه انقلاب دیجیتال و شدت گرفتن مصرف درخودروهای برقی موضوعی حتمی است. ایران کماکان بخش عمده برق خود را بدون لحاظ کردن رویکرد گذار انرژی تولید می‌کند. ۸۰درصد سوخت نیروگاه‌های کشور گاز طبیعی است. جهان اما به سرعت در حال حرکت به سمت برق تجدیدپذیر و سبز است.جهانیان کارآیی، اطمینان و تاب‌آوری خود را در تولید برق افزایش داده‌اند. تداوم وضع موجود می‌تواند تبعات بسیاری را به اقتصاد ایران تحمیل کند.
صنعت برق در سناریوی حفظ وضع موجود
تعلل در روند تولید برق تجدیدپذیر، گاز طبیعی را به پاشنه آشیل بازار برق کشور تبدیل کرده است. بخش بسیار اندکی از برق تولیدی کشور به شکل غیرفسیلی تولید می‌شود. بنابراین تداوم وضع موجود موضوعی است که جز به مدد سرکوب قیمت گاز طبیعی ممکن است. اگر سیاستگذار تلاش کند قیمت گاز را افزایش دهد و مثلا آن را به سطح قیمت F.O.B خلیج فارس یا نصف بهای صادراتی آن برساند. ناگزیر از افزایش قیمت انرژی الکنریکی تولیدی در کشور است. بنابراین اگر مسیر فعلی در زمینه سرکوب قیمت حامل‌های انرژی ادامه یابد، اضافه مصرف در بخش گاز موضوعی محتوم و قطعی است.
روند رشد مصرف برق در کشور
چیت‌چیان با استناد به گزارش‌های وزارت نیرو عنوان کرده، متوسط میزان مصرف گاز طبیعی در چهار ماه سرد سال نزدیک به یک و نیم برابر سایر ماه‌هاست. که این رشد شدید مصرف، تاب‌آوری سیستم تولید انرژِ الکتریکی کشور را با چالش جدی روبه‌رو ساخته است.
آمارهای ارائه شده توسط وزیر سابق نیرو نشان می‌دهد مصرف گاز در سال ۹۷ در ۸ماه نخست سال به طور میانگین روزانه ۲/ ۵۳۳ میلیون مترمکعب بوده است. که این عدد در فاصله آذر تا اسفند به بیش از ۷۲۶ میلیون مترمکعب رسیده است. میانگین مصرف روزانه گاز نیز در کل سال حدود ۵۹۷ میلیون مترمکعب است. بنابر این گزارش، در صورت ادامه روندهای موجود، متوسط رشد مصرف سالانه تا ۱۴۱۰ معادل ۶/ ۴ درصد و تا ۱۴۲۰ معادل ۲/ ۳ درصد خواهد بود.
به عبارت دیگر، مصرف روزانه کشور از سطح ۶۵۷ میلیون مترمکعب امروز، به ورای ۱۴۱۰ میلیون متر مکعب در سال ۱۴۲۰ خواهد رسید. در این صورت کشور نیازمند واردات روزانه ۵۱۲ میلیون متر مکعب گاز در هر روز خواهد بود. از آنجا که سرکوب قیمت انگیزه سرمایه‌گذاری را در این بخش کاهش داده. امکان رشد تولید گاز در کشور نیز فراهم نیست. بنابراین امکان چندانی برای افزایش تولید برق وجود ندارد.
تنها گزینه پیش‌رو
تنها شانسی که پیش روی کشور است، تغییر پارادایم کنونی تولید انرژی الکتریکی در کشور است. در روند فعلی کشور نیازمند ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در میادین جدید گازی تا افق ۱۴۲۰ است. با توجه به تمایل اندک بخش خصوصی به حضور در این بخش، همه این مبلغ باید توسط دولت تامین شود. در کنار بخش برق نیز ایجاد ۲۵هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر، احداث ۸هزار مگاوات نیروگاه اتمی و ۵هزار مگاوات نیروگاه زغال‌سنگ‌سوز جزو اولویت‌های مهم دولت است. برای خبرهایبیشتر اینجا را کلیک کنید.
منبع: دنیای اقتصاد
