سایه کرونا و قدرت شرکت ها
همه‌گیری کرونا موجبات تاثیر روی بنگاه‌های کوچک و متوسط با شدت بیشتری فراهم آورده است. در کنار رشد آمار بیکاری، زخم‌های اقتصادی دیگری نیز بر جا گذاشته است. در این میان موضوعی که احتمالا کمتر مورد توجه قرار گرفته اما اهمیت زیادی دارد زیاد شدن قدرت بازار شرکت‌های بزرگ می‌باشد که با اقتدار بیشتری ظاهر شده‌اند، این در حالیست که رقیبان کوچک‌تر از میدان رقابت بیرون رفته‌اند.
مطالعات پیشین صندوق بین‌المللی پول
این تحقیقات نشان می‌دهد رشد نفوذ و قدرت بازار برخی شرکت‌ها می‌تواند مانعی برای رشد میان‌مدت باشد و باعث سرکوب نوآوری و سرمایه‌گذاری می‌شود. اینجاست که شرایط می‌تواند بهبود اوضاع اقتصادی همه‌گیری کرونا را با تهدید مواجه کند. نتیجتا به ظهور بنگاه‌های کوچک و نوپا در شرایطی که اقتصاد به‌شدت نیازمند پویایی آنهاست، صدمه وارد کند. امروز فراهم آوردن یک شرایط عادلانه‌تر از هر برهه دیگری اهمیت بیشتری دارد و رسیدن به آن در زمینه‌های گوناگون یکی از اولویت‌هایی است که دولت‌ها باید به آن دست یابند.
مطالعات اخیر صندوق بین‌المللی پول نشانگر این است که شاخص‌های کلیدی قدرت بازار مانند بالا رفتن سود یا متمرکز شدن درآمدها بین ۴ بازیگر بزرگ‌تر در یک زمینه، نرخ صعودی دارد. این صندوق همچنین تخمین می‌زند که به دلیل همه‌گیری بیماری چنین تمرکزی می‌تواند در اقتصادهای پیشرفته دست کم به اندازه‌ای که در ۱۵ سال ختم به سال ۲۰۱۵ بالا رفته، صعود کند. در حوزه‌هایی که از همه‌گیری منفعت برده‌اند، مانند حوزه دیجیتال، گردانندگان عمده در میان بزرگ‌ترین برندگان این جریان قرار دارند.
روند افزایش سود در برخی صنایع
بیشتر شدن قدرت بازار حاصل از پاندمی که در بعضی صنایع ایجاد شده است می‌تواند منجر به تشدید پروسه‌ای شود که به حدود ۴ دهه پیش بازمی‌گردد. برای نمونه، روند صعودی سود در کشورهای توسعه یافته در بین بنگاه‌های مشخص حدودا ۳۰ درصد بوده است و طی ۲۰ سال پیشین رشد سودها در حوزه دیجیتال با شیبی دو برابر نسبت به نرخ صعودی کل اقتصاد رشد کرده است.
البته که پاداش طبیعی بنگاه‌های موفق همواره سودهای بزرگ بوده‌است. پروسه خرید مبلمان که امروزه توسط شرکت ایکیا متحول شده است. یا تغییر و تحولی که اپل در بازار گوشی‌های موبایل ایجاد کرده را در نظر بگیرید. با این حال جدیدا نشانه‌هایی از رشد بعضی صنایع مبنی بر بالارفتن قدرت بازار دیده می‌شود، در شرایطی که رقیب قدرتمندی برای شرکت‌های بزرگ بازار وجود ندارند. مطابق تخمین‌های صندوق بین‌المللی پول، بین بخش‌های گوناگون بنگاه‌هایی با بالاترین رشد سود در یک سال مشخص، به احتمال ۸۵ درصد در سال آتی نیز به‌عنوان بنگاهی با سود زیاد باقی بمانند، که حدود ۱۰ درصد نسبت به برهه اقتصادی دهه ۱۹۹۰ بیشتر است.
نمونه‌ای از این موارد شرکت‌های بزرگ فناوری هستند. این اخلالگران که رقیبان دو دهه پیش خود را کنار زده‌اند به پیشروانی قدرتمندتر از همیشه بدل شده‌اند. به گونه‌ای که دیگر فشار رقابتی مشابهی از سوی رقیبان حس نمی‌کنند.
قراردادهای ادغام و تملیک و نقش آنها
فی‌ما‌بین صنایع گوناگون رویه‌ای مبنی بر افت پویایی‌های کسب‌وکار مشاهده می‌شود. در نظر بگیری یک صنعتگر جوان را که قادر نیست از بازار محلی خود بیرون برود یا خرده‌فروشی که بهای اجناسش به علت وجود رقیب قدرتمندی که مرتب با بهایی کمتر از بهای تمام‌شده می‌فروشد، شکسته شده است. چنین موردهایی فرصت‌های از دست‌رفته‌ای برای ایجاد شغل، رشد و بالابردن درآمدها به حساب می‌آیند. این مطالعه نشانگر این است که چطور بعضی از بنگاه‌های بزرگ برای تعیین حقوق کارگران قدرت یافته‌اند و به کارگران حقوقی پایین‌تر به نسبت میزان بهره‌وری آنان می‌پردازند.
بالارفتن ادغام و تملیک‌ها یکی از عوامل موثر بر این روند به خصوص توسط بازیگران عمده است. در شرایطی که ادغام و تملیک می‌تواند تولید محصولاتی بهتر با صرفه‌جویی در هزینه را به‌دنبال داشته باشد، اما در عین حال می‌تواند منجر به کاهش انگیزه نوآوری شود و نهایتا سبب تقویت توانایی بنگاه‌ها برای افزایش قیمت‌ها شود. افت پویایی کل صنعت یکی از نتایج ادغام و تملیک توسط شرکت‌های بزرگ است، چراکه رقیبان حاضر در هیات‌مدیره به تحقیقات، رشد و هزینه‌های توسعه‌ای ضربه وارد می‌کنند.
نتیجه‌ای برای سیاست‌گذاران
در این شرایط دولت‌ها چه کاری می‌توانند انجام دهند؟ پنج اقدام مهم توسط صندوق بین‌المللی پول پیشنهاد شده است. اولین اقدام عملکرد هوشیارانه مسوولان حوزه رقابت هنگام کنترل ادغام‌ها است این مسوولان باید برای بررسی یک رقابت همه موارد مرتبط شامل تملک بنگاه‌های کوچک را که می‌توانند تبدیل به رقیبان شرکت‌های بزرگ‌تر شوند را در نظر داشته باشند.
برای نمونه آلمان و اتریش جدیدا در کنار محدود کردن گردش مالی هدف، اقدام به تعیین آستانه‌ای براساس ارزش معامله کرده‌اند. ارزیابی تصمیمات پیشین در راستای ادغام نیز می‌تواند کمکی به اجرای موثرتر قوانین رقابت باشد. دومین اقدام، مسوولان حوزه رقابت باید محدودیت‌های مربوط به سوء استفاده از موقعیت قدرت را با جدیت بیشتری به اجرا بگذارند. مسوولان باید درجهت کشف رفتارهای آسیب‌رسان از ابزارهای مطالعه در بازار بیشتر بهره ببرند. در استرالیا در سال ۲۰۱۸ مطالعه‌ای در صنعت لبنیات صورت گرفت که نتیجه‌ی آن بهبود قراردادها فی‌ما‌بین دامداران و صنایع لبنی بود.
اقدام سوم، حصول اطمینان از روند رقابت در بازار نهاده‌ها، مانند بازار کار نیازمند تلاش‌های بیشتری است. در این زمینه توصیه به اجرای جدی قوانین برای جلوگیری از پیمان‌هایی که بین شرکت‌ها برای عدم رقابت در استخدام کارمندان منعقد می‌گردد، می‌شود. چنین قراردادهایی به ویژه در بعضی از قراردادهای کاری در رستوران‌ها و مشاغل حوزه خرده‌فروشی باعث می‌شود کارگران قادر نباشند برای پیدا کردن شرایط شغلی بهتر جابه‌جا شوند.
این شرایط به ویژه برای کارگرانی با مهارت‌های پایین‌تر صدق می‌کند. چهارمین اقدام، نیاز به تقویت مسوولان حوزه رقابت برای همگام شدن با اقتصاد دیجیتال است. آسان شدن قابلیت انتقال داده‌ها و امکان همرسانی در سیستم‌ها موضوعاتی هستند که امکان رقابت بنگاه‌های کوچک را با شرکت‌های بزرگ بازار افزایش می‌دهند.
آخر اینکه، منابع مالی اهمیت بالایی دارند. برای مثال در امریکا نسبت به چهار سال قبل، بودجه ترکیبی بخش ضدانحصاری وزارت دادگستری و کمیسیون تجارت فدرال، بر اساس سهم آنها از تولید ناخالص داخلی، تقریبا به نصف کاهش یافته است. در بین بخش‌های گوناگون قضایی، افزایش تخصص در حوزه‌های خاص که موثر از سرعت بالای تکنولوژی هستند نیازمند به سرمایه‌گذاری بیشتری هستند. انگلیس جدیدا اقدام به معرفی واحد بازار دیجیتال جدیدی کرده که رفتار غول‌های بزرگی مثل فیس‌بوک و گوگل را کنترل می‌کند.
البته اینکه بررسی فعال‌تر چارچوب سیاست‌های رقابتی در میان اقتصادهای بزرگ شامل اتحادیه اروپا و آمریکا شروع شده، خبر خوبی است. چنین بررسی‌هایی منجر به فراخم آوردن فرصت‌هایی می‌شود که نباید آنها را از دست داد. لازم است تا سیاست‌گذاران هم‌اکنون برای بالارفتن قدرت بازار که می‌تواند در روند بهبود اختلال ایجاد کند اقدام کنند. پاندمی کرونا اقتصادهای جهان را از طریق تغییرات ساختاری عمیق تحت‌تاثیر قرار داده‌است. تحولاتی که باید موجی از بنگاه‌های جوان و پرقدرت ایجاد کنند که منجر به نوآوری و شغل‌های با کیفیت بالا می‌شود. چنین بنگاه‌هایی شایسته شانس عادلانه برای موفقیت و موقعیت رقابتی یکسان هستند.
