تولید بدون کارخانه
« تولید بدون کارخانه » و به رسمیت شناختن آن چه مزایایی دارد؟ طی هفته‌های گذشته، ابلاغ شیوه‌نامه تولید قراردادی از جانب وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، حکایت از به رسمیت شناختن این روش فعالیت صنعتگران داشت.
چنین رویکردی که فراتر از استفاده از پتانسیل خالی کارخانه‌های صنعتی کشور است،امکان تولید سودآور با سرمایه در گردش کمتر را فراهم می‌آورد. همچنین قسمتی از معضلاتی که تولید در مرحله ساخت کارخانه و دریافت مجوز با آن مواجه است را مرتفع کرده است. نهایتا منجر به توسعه گروهی از صنایع منتخب در دوره‌ی تولید بدون کارخانه می‌شود.
بدلیل اینکه با حجم عظیمی از کارخانه‌های راکد و نیمه‌تمام در سامانه بهین‌یاب مواجه هستیم و بسیاری از واحدهای صنعتی با ظرفیتی پایین‌تر از ابعاد واقعی مشغول به فعالیت هستند، راهکار فعال‌سازی ظرفیت‌های خالی تولید از دو طریق «تولید بدون کارخانه» و «ادغام و اکتساب» در برنامه‌های سیاستگذار جای گرفته است. این روش که تحت عنوان تولید قراردادی از ابتدای دهه ۶۰ در کشور ما متداول است، به شکل «دستورالعمل صدور گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه» به واحدهای استانی این وزارتخانه ابلاغ شده است. تا بدین وسیله واحدهای صنعتی راکد که برای تولید محصولی ندارند، به برندهای صاحب ایده، طراحی و محصول متصل شوند.
چنین رویکردی که به‌علاوه حذف قسمت اعظمی از مجوزهای ملزوم جهت راه‌اندازی کارخانه، مزایایی مانند «ورود سریع به بازار»، «حذف سرمایه‌گذاری موازی در بخش صنعت»، «بهبود فرمولاسیون و بسته‌بندی محصول»، «افزایش بهره‌وری تولید»، «تقویت صادرات صنعتی»، «اشتغالزایی سریع صنعتی»، «کاهش قیمت تمام شده محصول»، «افزایش انعطاف در خطوط تولید» و «تثبیت بنگاه از طریق تمرکز روی ۲بخش تحقیق‌وتوسعه، فروش» را دارد، چندین دهه است که در ژاپن، آمریکا، چین، کره‌جنوبی و کشورهای شرق آسیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چنین شیوه‌ای از تولید بیشتر به درد کسب‌وکارهای فعال در صنایعی می‌خورد که تولیدکننده محصولات با «عمر کوتاه» هستند. این گروه از کسب‌وکارها دائما در معرض «تغییر تکنولوژی» قرار دارند و به صورت تولیداتی « متنوع و غیرهمگن » در مدت کوتاه «با رشد شدید حجم بازار» مواجه می‌شوند. به گفته مسوولان وزارت صمت قرار است در نتیجه «گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه»، رونق‌دهی به این صنایع مهم‌ترین اقدامی است که حاصل شود.
چنین روش تولید محصول که شکل‌گیری آن به انتهای دهه ۸۰ میلادی برمی‌گردد و اکنون حجمی بالغ بر ۲۰۰ میلیارد دلار در جهان را شامل می‌شود. این روش در خطوط تولید دو کارخانه مشهور تولید کفش ایران از ۲۵سال پیش متداول بوده علاوه‌براین قدمتی بالغ بر یک دهه در صنعت دارو دارد.
مطالعات «دنیای‌اقتصاد» نشان‌گر این است که رسمیت یافتن چنین رویکردی به دلیل مشخصه‌هایی که صنایع تندمصرف دارند می‌تواند برای شش صنعت «مواد غذایی»، «محصولات الکترونیکی»، «پوشاک و چرم»، «آرایشی و بهداشتی» «محصولات شوینده» و «دارو» مفید واقع گردد.
دلیل تغییر رویکرد وزارت صمت
از طرف دیگر تغییر سیاست این وزارتخانه در رسمیت دادن این روش تولید، به احتمال به دلیل تحولات رخ داده در رویکرد صنعتی کشور باشد. طی این تغییرات پیشران‌های صنعت از «نفت، گاز و پتروشیمی»، «خودرو»، «سیمان» و «فولاد» به سوی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در صنایع تندمصرف با سطح ارزش افزوده بالاتر تغییر یافته است. احتمالا محرک دیگری که سیاستگذار را برای انتخاب روشی نو از تولید ترغیب کرده، فهم نو از مقتضیات مملکت و دشواری حذف فرآیندهای تثبیت شده اداری، بانکی و اقتصادی است.
نگاه سیاستگذار به تولید قراردادی
در ایران به‌روزرسانی سیاستگذاری صنعتی با تاخیرهمراه است. در مورد تولید بدون کارخانه علی‌رغم اینکه شواهد موجود حاکی از شروع این ایده در سال‌های ۱۹۷۵ است، دست‌اندركاران وزارت سمت با فاصله زیاد پس از حدود نیم قرن اقدام به رسمیت دادن به این حوزه کرده است. بررسی تجربیات آمریکا و ژاپن نشان‌گر این امر است که صنعت داروی ایالات‌متحده مهد بهره‌گیری از رویکرد «تولید بدون کارخانه» است.
که در قاره اروپا در فاصله ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۷ و سپس با مدل‌های دیگر در دیگر نقاط دنیا در سایر صنایع متداول شد. سهم ۱۰درصدی رشد سالانه حوزه صنعت از طریق تولید بدون کارخانه، نکته جالبی که مورد تولید قراردادی در ارزیابی استراتژی‌های توسعه صنعتی وجود دارد، است.
بدلیل این که در سطح جهانی نوآوری در صنایع از سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه انجام می‌پذیرد و کشور ما مشکلاتی در حوزه تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا دارد، رویکرد «تولید بدون کارخانه» با حذف سرمایه‌گذاری ثابت برای برندهای داخلی، می‌تواند شکاف حاصل از عدم سرمایه‌گذاری صنایع در تحقیق و توسعه را تا حدودی مرتفع سازد. شانس تبدیل بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوظهور به شرکت‌هایی بزرگ در زمانی کوتاه، با وزن‌دهی بیشتر به طراحی-مهندسی محصول بالا می‌رود.
نتیجتا بهره‌گیری کارآفرینان و افراد خلاق از خط تولید آماده دیگر کارخانه‌ها زمینه را برای تولید ساده‌تر ثروت از طریق صنعت فراهم می‌کند. نهایتا سبب می‌شود تولید محصول نیز در قدم اولیه که دریافت مجوز و تاسیس کارخانه است، زمینگیر نشود.
