صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری ، ضربه‌گیر صنایع کوچک هستند/ صدای ورشکستگی صنایع خرد
صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری : اقتصاد ایران حال و روز چندان خوبی ندارد. اگرچه تکانه‌های قیمت دلار برخی صنایع رانتی را فربه‌تر خواهد کرد. صدای شکستن استخوان واحدهای کوچک و متوسط زیر چرخ اقتصاد شنیده می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین، لیلا مرگن در شرق نوشت: در بسیاری از کشورها استراتژی صنعتی براساس توسعه واحدهای خرد و متوسط پایه ریزی می‌شود. با توجه به انعطاف‌پذیری واحدهای صنعتی خرد و متوسط در برابر فشارها و تغییر و تحولات اقتصادی.
اما متاسفانه در ایران تکان‌های اقتصادی به حدی شدید است که واحدهای کوچک هم در برابر این تغییرات ناگهانی دوام نمی‌آورند. و تعدادی از آنها از چرخه کسب‌وکار هر روز خارج می‌شوند.
به‌حدی‌که به گفته محمدحسین مقیسه، مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک، زیان صندوق تحت مدیریت او در پی ورشکستگی این واحدها افزایش یافته است.
براساس تعریف‌ها واحدهایی که زیر 10 نفر شاغل در آن مشغول به کار هستند، واحد خرد، تا 50 شاغل واحد کوچک، تا صد شاغل واحد متوسط و بیش از 100 شاغل واحد بزرگ به حساب می‌آید.
صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری چیست ؟
عموما استراتژی صنعتی کشورهای آسیایی بر مبنای حمایت از واحدهای خرد و متوسط با امید رشد آنها و تبدیل‌شدن به واحدهای بزرگ‌تر تعریف می‌شود. و به‌همین‌دلیل هم صندوق‌هایی به عنوان حد واسط بانک و واحدهای تولیدی کوچک طراحی می‌کنند. و آنها کار ضمانت را برای واحدهای کوچک انجام می‌دهند.
سرمایه کافی نیز در اختیار این صندوق‌ها قرار دارد، و حدود هفت برابر سرمایه خود ضمانت‌نامه صادر می‌کنند.
اما در ایران به نظر می‌رسد ما برای بخش صنعتی خود برنامه مدون و مشخصی نداریم. صنایع بزرگی که قبل از انقلاب تشکیل دادیم، بعدها به جای تولید به مونتاژکاری روی آوردند و با گران‌شدن قیمت دلار یکی پس از دیگری از چرخه تولید خارج شدند.
از طرف دیگر برای واحدهای خرد صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعریف کردیم که سرمایه آن به حدی کم است که عددی کمتر از یک درصد را تحت پوشش خود قرار داده است . یعنی از 80 هزار واحد صنعتی کوچک کشور، فقط 500 واحد.
ضمن اینکه مدتی است با به نقطه سربه‌سری رسیدن صدور ضمانت‌نامه همین صندوق فقط در‌صورتی‌که افراد تحت پوشش چتر حمایتی این مجموعه، بدهی‌های خود را تسویه کنند، متولیان صندوق قادر خواهند بود برای بنگاه کوچک جدید ضمانت‌نامه صادر کنند.
مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک ، محمدحسین مقیسه از وظایف این صندوق در ایران و عملکرد چنین صندوق‌هایی در دیگر کشورهای جهان سخن می‌گوید که خواندن آن خالی از لطف نیست. در ادامه این گفت‌وگو می‌آید:
چه تعداد بنگاه اقتصادی کوچک و متوسط در ایران وجود دارد؟
بالغ بر 80 هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط در ایران داریم. که فعالیت آنها در شهرک‌ها و هم خارج از شهرک‌ها است.
در این آمار واحدهای تولیدی که تحت نظر صنوف فعالیت می‌کنند، لحاظ نشده است. تعداد واحدهای وابسته به صنوف اعم از اینکه مجوز دارند یا ندارند، درخور توجه است.
گفته می‌شود که در ایران سر‌جمع حدود پنج میلیون واحد صنعتی وجود دارد. اما همه این واحدها فعال نبوده و شاید حدود 500 تا 600 هزار بنگاه در کشور کار تولیدی انجام می‌دهند.
بخش عمده‌ای از 80 هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط، مربوط به واحدهای کوچک است و تعداد واحدهای متوسط اندک است.
سهم بنگاه‌های کوچک در اقتصاد ایران چقدر است؟
در واقع اگر بخواهم آمار دقیق‌تری ارائه کنم، در ایران 98 درصد واحدهای صنعتی کوچک هستند. اگر بخش صنوف هم اضافه شود، 55 درصد نیروی شاغل در بخش صنعت در واحدهای کوچک صنعتی فعال هستند.
و براساس آمارهایی که از سوی نهادهای رسمی جمع‌آوری شده است 17 درصد ارزش افزوده بخش صنعت و 10 درصد صادرات غیر‌نفتی به وسیله بنگاه‌های کوچک تحقق می‌یابد.
اشاره کردید 55 درصد شاغلان بخش صنعت در واحدهای کوچک فعالیت می‌کنند. می‌توانید بگویید تعداد شاغلان این واحدها چند نفر است؟
در‌حال‌حاضر عدد را ندارم و فقط درصد را در اختیار دارم.
سهم بنگاه‌های کوچک از اختراعات و نوآوری‌های کشور چقدر است؟
در ایران آمار مشخصی ندارد. اما طبق آمار جهانی بخش عمده اختراعات در مطالعات بین‌المللی که انجام گرفته، در بنگاه‌های کوچک محقق شده است.
در واقع بحث اختراعات یکی از ویژگی‌های اصلی واحدهای کوچک و متوسط است. می‌توان این‌طورگفت که بخش عمده اختراعات در واحدهای کوچک و متوسط اتفاق می‌افتد.
گزارشی که به‌تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد که در هند بیش از 70 درصد نوآوری‌ها در بنگاه‌های کوچک و متوسط اتفاق می‌افتد. اما در ایران در‌این‌باره آمار خیلی دقیق منتشر نشده است و آمار و ارقام مشخصی وجود ندارد.
اساسا در بنگاه‌های کوچک و متوسط نوآوری وجود دارد؟
بله. در شرکت‌های دانش‌بنیان نوآوری داریم. البته صندوق‌های مستقلی برای حمایت از این شرکت‌ها وجود دارند که تحت نظارت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کنند.
قرار است برای تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان کار مشترک انجام دهیم. در بازدیدها دیده می‌شود، برخی از محصولات تولیدشده در بنگاه‌های کوچک منحصربه‌فرد هستند.
به عنوان مثال یک نوع خاص دستمال‌کاغذی در یکی از این بنگاه‌ها تولید می‌شود که برای اولین‌بار در کشور چنین تولیدی انجام می‌شود. البته نمونه جهانی آن وجود دارد، اما در ایران یکی از مجموعه‌های ما در استان البرز آن را به تولید رسانده و در مرحله تولید انبوه قرار داده و به‌زودی به مرحله فروش می‌رسد.
صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع خرد در چند کشور جهان وجود دارد؟
بسیاری از کشورهای دنیا، مخصوصا آسیایی‌ها و کشورهای درحال‌توسعه یا همه این نوع صندوق‌ها را دارند یا در حال تأسیس این صندوق‌ها هستند. کشور ژاپن در آسیا، پیشگام راه‌اندازی چنین صندوق‌هایی است.
پیشگام بودن این کشور به‌واسطه تحولاتی که در تاریخ اقتصادی ژاپن روی داده است، طبیعی هم هست. ژاپن اولین‌بار در آسیا، اقدام به تأسیس صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع خرد کرد.
همچنان هم در حال توسعه این صندوق‌هاست، به‌طوری‌که در هر استان یک صندوق دارد. البته صندوق‌های ژاپن تحت نظامات خاصی کار می‌کنند.
همین کار در کره‌جنوبی هم انجام شده است. هم‌اکنون 107 شعبه محلی و منطقه‌ای در کره فعالیت دارند و هر شهر و استان بزرگ این کشور دارای صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک هستند.
این صندوق‌ها در ترکیه و هندوستان هم فعال هستند و اخیرا تایلند هم به کمک ژاپنی‌ها اقدام به تأسیس صندوق کرده است. این صندوق‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای عضو OECD هم به صورت پراکنده وجود دارند.
به عنوان مثال ایتالیا این صندوق را دارد، اما این صندوق‌ها در شرایط فعلی این کشور چندان فراگیر نیستند. چرا که این صندوق‌ها برای کمک مالی به واحدهای صنعتی کوچک ایجاد می‌شوند. و به نظر می‌رسد در این کشورها مشکل تأمین مالی از اساس حل شده است. بنابراین برای تأمین وثیقه نیاز به صندوقی نیست.
در کشورهایی که نظام اعتباری آنها توسعه یافته است، تأمین مالی به صورت پروژه و طرح‌محور است و اساسش بر ملک و ضمانت‌نامه نیست.
کشورهای توسعه‌یافته این مرحله را رد کرده‌اند و بیشتر کمک‌های مدیریتی، تکنیکی، فنی و تکنولوژیکی به SME هایشان می‌دهند.
اغلب برای کمک به واحدهای کوچک کلینیک‌هایی درست کرده‌اند و گلوگاه‌ها را رفع می‌کنند، به چنین واحدهایی در بازاریابی کمک می‌کنند، اما اینکه صندوقی برای کمک به کثری وثیقه ایجاد شود، به دلایل روشن در آسیایی‌ها بیشتر مشاهده می‌شود.
ما هنوز از لحاظ نظام‌های اعتباری و تأمین مالی در بازار سرمایه در حدی نیستیم که بتوانیم تأمین مالی بدون وثیقه انجام دهیم. کشورهای ما تأمین مالی در بیشتر بانک‌محور است، بنابراین نیاز به صندوق داریم.
به نظر می‌رسد استراتژی صنعتی کشورهایی که صندوق دارند، مبتنی‌بر فعال‌کردن واحدهای کوچک و متوسط است. ما در ایران چه استراتژی صنعتی‌ای داریم؟ قصد حرکت از واحدهای صنعتی کوچک و متوسط به سمت واحدهای بزرگ را داریم؟
فلسفه وجودی بنگاه‌های کوچک و متوسط و کسانی که این بنگاه‌ها را حمایت می‌کنند این است که روزی این واحدها مستقل و بزرگ شوند. متولی صنایع کوچک در حوزه کاری ما، سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های ملی ایران است.
ما به‌نحوی ابزار و بازوی اجرائی آنها هستیم. کمک‌های فکری و آموزشی از طرف خود سازمان، به بنگاه‌های کوچک داده می‌شود، ما هم صرفا در بخش ضمانت‌نامه کمک می‌کنیم تا با فراغ‌بال بیشتری تأمین مالی انجام شود.
با وجود اینکه همه مشکلات واحدهای صنعتی کوچک و متوسط ما در حوزه تأمین مالی نیست و ما این نکته را قبول داریم، همچنان امیدواریم واحدهای صنعتی ما هم به این سمت‌وسو بروند که همه مشکلات را در تأمین مالی نبینند. اما یکی از مهم‌ترین معضلات را حقیقتا تأمین مالی می‌دانیم.
هدف ما به عنوان مجموعه‌ای که صنایع کوچک و متوسط را حمایت می‌کنیم به همراه سازمان صنایع کوچک این است که آنها را توانمند کنیم. ما ضمانت‌نامه صادر می‌کنیم، تأمین مالی برای افراد تحت پوشش انجام می‌دهیم و خدماتمان به نسبت کاری که در نظام بانکی صورت می‌گیرد، راحت‌تر به متقاضی ارائه می‌شود.
در این مسیر بنگاه‌هایی هم بوده‌اند که قبلا واحدهای کوچکی بوده‌اند و با کمک و تأمین مالی انجام‌شده از سوی ما، با اجرای طرح توسعه، از محدوده صنایع کوچک خارج شده‌اند و دیگر نمی‌توانند از خدمات ما استفاده کنند. البته رسالت و وظیفه ما هم این است که این واحدها را رشد بدهیم.
آماری از بنگاه‌هایی که رشد کرده‌اند، وجود دارد؟ به نظر می‌رسد از قبل از انقلاب شاکله اصلی برنامه‌ها و استراتژی صنعت در کشور بر مبنای احداث واحدهای بزرگ صنعتی تعریف شده است و برای واحدهای کوچک و متوسط سهم خاصی در صنعت ایران تعریف نشده است. آیا تغییر استراتژی داده‌ایم؟ آماری دارید از اینکه با تشکیل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک چه تعداد بنگاه کوچک رشد کردند و به بنگاه‌های بزرگ‌تر تبدیل شدند؟
در ایران فعالیت صندوق فعالیت جدیدی است. نخستین ضمانت‌نامه سال 86 صادر شده است. به‌دلیل یک‌سری گرفتاری‌ها برای صندوق که عمدتا مباحث مالی بوده است، صرفا حدود 30 میلیارد تومان سرمایه تا سال 94 داشتیم.
در بهترین حالت و شرایط نرمال اقتصادی و صنعتی گفته می‌شود، هفت برابر سرمایه، ضمانت‌نامه صادر کنیم. اقتصاد و صنعت وضعیت معمولی در سال‌های گذشته نداشته است.
معنی‌اش این است که ما نمی‌توانستیم و نباید وارد این فضا می‌شدیم اما ضمن رعایت اصل حرفه‌ای خود تلاش کردیم، ضمانت‌نامه بیش از حد صادر نکنیم تا قادر باشیم به تعهدات خود عمل کنیم و شرایط کشور را هم درک کنیم.
حتی اعتبار صندوق را در یک دهه فعالیت صندوق، یکجا پرداخت نکرده‌اند و این مبالغ به‌تدریج به حساب ما واریز شد.
صندوق، بنگاه‌ها را با 30 میلیارد تومان سرمایه ضمانت کرده است. حداکثر تا سقف 200 میلیارد تومان می‌توانستیم با این رقم ضمانت‌نامه صادر کنیم که این ضمانت‌نامه در مقیاس 70 تا 80 بنگاه خواهد بود.
این تعداد واحد تحت پوشش در مقیاس 70 تا 80 هزار واحد صنعتی فعال در ایران عدد قابل توجهی نیست، به‌علاوه ما یک افزایش سرمایه حدود 75 میلیارد تومان از سال 94 داشتیم.
بعد از این افزایش سرمایه کل سرمایه صندوق به 110 میلیارد تومان رسید. در‌حال‌حاضر، می‌توانیم بالغ بر پنج برابر سرمایه خود را ضمانت کنیم. به 500 واحد صنعتی به همین علت ضمانت‌نامه دادیم.
طبیعتا شاید فعالیت 40 تا 50 درصد این بنگاه‌ها مانند هر جای دیگر دنیا در سه تا چهار سال اول خیلی با موفقیت همراه نباشد. این آمار جهانی است و هیچ ارتباطی به فضای کسب‌وکار ایران ندارد. فضای کسب‌وکار ما به‌مراتب وضعیت بدتری دارد.
با وجود این، بخش زیادی از واحدهای تحت پوشش ما رشد کرده‌اند. واحدی دونفره را از سال گذشته تأسیس کردیم که صرفا کار ارزیابی و نظارت بعد از صدور ضمانت‌نامه را انجام می‌دهد.
گفتیم به استان‌ها مراجعه کنند و ببینند کار ما برای بنگاه‌هایی که تأمین مالی کرده‌ایم، اثربخشی داشته است؟ حدود 14 تا 15 استان توسطاعضای این دفتر به‌طور مرتب بازدید شده است. گزارش‌هایی استخراج شده است.
گزارش مقدماتی بیرون آمده و آن را برای مجمع آماده می‌کنیم. مطابق گزارش‌ها 20 درصد واحدهایی که تأمین مالی کردیم توانسته‌اند افزایش ظرفیت و نیروی کار بدهند.
